паэзія янкі купалы — гэта філасофскі роздум аб лесе бацькаўшчыны, яе гістарычным мінулым, будучыні. грамадзянская пазіцыя паэта вельмі выразна акрэслена ў вершы «я не для вас»:
я не для вас, паны, о не, падняць скібіну слова рвуся на запусцелым дзірване сваёй старонкі беларусі
літаратурны псеўданім, які абраў для сябе купала, вельмі сімвалічны. сэнс яго як бы прадвызначае сутнасць купалаўскай музы: быць прарокам для сваіх суайчыннікаў. тэма беларусі ў паэзіі янкі купалы вельмі маштабная. у сваіх творах пісьменнік імкнецца асэнсаваць гісторыю сваёй краіны, яе сівую мінуўшчыну, прадвызначыць будучыню. старажытная беларусь бачыцца паэту праз сімвалічныя вобразы кургана, дуба, якія сведчаць аб мужнасці, нязломнасці народнага духу, які стагоддзямі жыве на тэрыторыі беларусі ў гонар славутых асоб, дзейнасць якіх стала яркай старонкай айчыннай і сусветнай гісторыі.
паэзія янкі купалы ўвасобіла ў сваім змесце вельмі складаную і супярэчлівую эпоху. сумнымі, шэрымі фарбамі стварае паэт вобразы роднага краю, беззямельнага беларуса, і лёсу выбітага з каляіны жыцця. эпітэты «худыя», «пагарджаныя», «сляпыя», «глухія» падкрэсліваюць забітасць, сацыяльную і нацыянальную прыгнечанасць беларуса.
народна-паэтычныя вобразы гора, бяды, крыўды, якія ў творчасці янкі купалы маюць абагульняючае значэнне, разбудзілі сон суайчыннікаў. вялікай шматмільённай грамадой яны, беларусы, ідуць адстойваць права «людзьмі звацца». янка купала самаахвярна служыць ідэі сацыяльнага і нацыянальнага вызвалення роднага народа. як паэт, грамадзянін і патрыёт бацькаўшчыны, ён настойліва і пераканальна сцвярджае думку аб асабістай еднасці з роднай зямлёй, старонкай, якая яго нарадзіла. у служэнні радзіме, народу ён бачыць сэнс свайго паэтычнага прызначэння:
з цэлым гутарку весці,
сэрца мільёнаў падслухаць біццё —
гэткай шукаю цэлы век чэсці,
гэта адно мне падпорай жыцця.
сваю ролю як духоўнага правадыра нацыі паэт вызначае ў вершы «я ад вас далёка». у творы «маладая беларусь» даволі выразна выявіліся пачуцці, настрой паэта ў вырашэнні лёсу радзімы:
падымайся з нізін, сакаліна сям'я,
над крыжамі бацькоў, над і,
занімай, беларусь маладая мая,
свой пачэсны пасад між і.
зварот да ўсяго беларускага народа, заклік узняцца на барацьбу за нацыянальную незалежнасць, гістарычнае значэнне гэтай велічнай справы — асноўны матыў верша.
падзеі першай сусветнай вайны янка купала перажывае вельмі . купала-гуманіст ніяк не мог змірыцца з яе антынароднай сутнасцю. яна несла няшчасці, разбурэнні, вымушала многіх беларусаў адракацца ад родных мясцін і накіроўвацца ў далёкі свет.
з маленства паэт палюбіў прасторы роднай зямлі. палымяную любоў да роднага краю, да яе прыроды ён выказаў у сваіх вершах:
лета ты, лета прыгожа-квяцістае,
колькі ты ўносіш аздобы з сабой!
цягнуцца стройна шнуры каласістыя,
пахне прывабна трава над ракой.
з дапамогай сродкаў мастацкай выразнасці мовы «прыгожа квяцістае лета», «шнуры залацістыя» і інш. аўтар стварае прывабны і непаўторны малюнак прыроды, які здольны выклікаць радасны настрой. аднак змест верша азмрачняецца сумнымі сацыяльнымі матывамі. паэт сцвярджае ў вершы думку аб гарманічным адзінстве прыроды і жыцця народнага, выказвае спадзяванні, мару аб жыцці вольным, незалежным:
эх! каб, здаецца, ды шчасця да гэтага!
эх! каб, здаецца, менш гора і слёз!
паэзія янкі купалы глыбока народная. народныя песні, прыказкі, прымаўкі, казкі, легенды — крыніца, якая жывіла паэзію паэта. творы янкі купалы глыбей зразумець гісторыю беларусі, палюбіць яе прыроду, зразумець характар нашага суайчынніка. лёс радзімы, «сны аб беларусі» — асноўная ідэя творчасці паэта, якога з поўным правам можна лічыць грамадзянінам, патрыётам.
